Është ky nëntori i shejtë,i cili po përmbyllë një shekull veprimtarie,ku populli ynë liridashës bëri luftëra të mundimshme e të pandërprera,me shumë viktima e flijime,për të rifituar lirinë e humbur,të cilën pushtuesit e etur për të gllabëruar Shqipërinë, me ndihmën e  Fuqive të Mëdha,ia dilnin të na mbanin të pushtuar..Këto luftëra të pandërprera heroike shqiptare,ia dolën të kurorzojnë një gjysmë fitorje me 1912.

Kjo është një fitore e shejtë për shqiptarët,nga se ata e dijnë se po deshëm të jetojmë të lirë,të pavarur,pa të huajin mbi kokë,kjo rrugë e mundimshme duhet të vazhdojnë edhe më tej.

Saherë duam të njohim këtë realitet,duhet të shpalosim ngapak historinë,aty do të njohim ngjarëjet e mëdha të historisë sonë të përgjakshme.Megjithatë ishim në një kohë të ligë,të ndrydhur përtokë nga një armik i ndyrë,i cili na diktonte  në çdo porë të jetës,na diktonte edhe në shkrimin e historisë kombëtare! Një armik sllav i cili kishte filluar të kalbej në mëlqi nga të bëmat çnjerëzore,po mundohej të gjente shërimin, me propagandën e bashkëjetesës,vëllazërim -bashkimit,mes të cilave na kufizonte çdo hap,na ndiqte,vriste dhe burgoste,me pretekstin se po shembnim vëllazërim-bashkimin.

Brenda këtij shekulli,nga gjiri i popullit tonë dolën strateg të shquar të cilët me luftën e mençurinë e tyre,i dhanë nderë Shqipërisë dhe madhështuan emrin shqiptar.Megjithatë, në ato rrethana, pasqyrimi i këtyre strategëve në histori ishte vonuar,madje të rrallë ishin historianët tanë të cilët kishin guximin të i pasqyronin. Shumë më herët para historisë, pasqyrimi i këtyre strategëve është bërë përmes këngës, ku nëpër gurra këngësh u përjetësuan Gjergj Kastrioti,Ismajl Qemali,Luigj Gurakuqi,Isa  Boletini,Azem e Shotë Galica, Bajram Curri, Mulla Idriz Gjilani, Shyt Mareci,I driz Seferi, Ramiz Cërrnica, Adem Jashari, Zahir Pajaziti, Agim Ramadani, e shumë të tjerë........Rrapsodët tanë nuk ua falën këngët,por  gjetën prova të mëdha për këta prijës të famshëm,të cilët nuk ndryshonin nga të tjerët,që lindën nga i njejti gji i popullit,jetonin dhe frymonin me popullin, por famën, pavdeksinë ua dha dashuria për atdheun,kombin dhe lirinë.Këngëtarët tanë një kohë nuk ishin të shkolluar,nuk dinin të shkruanin e kompononin tekste këngësh,po kishin dashuri për atdhe e komb,i nxirrnin me zgjuarësi këto vargje,i këndonin pandërpre për të mos i harruar,apo i merrnin nga populli,por që i këndonin me shpirt dhe i ngulisnin në zemrat e brezave.Sido që ishte këto figura në këngë të këtyre cikleve heroike me një brendi të dhimbshme, ndjenja mallëngjim, karakteri i tyre i theksuar mbetet epiko-lirik,motiv i cili është shumë i kërkuar dhe jeton në popull.

Shumë rrapsod tanë e kanë bërë me mjeshtri përjetësimin e heronjëve në këngë.Viteve të njëzeta,rrapsod të pashkolluar,duke u krenuar me heroizmin e trimave tanë,nxorën nga shpirti i tyre këngë të cilat kanë jetuar dhe do të jetojnë nëpër shekuj.Në vitin 1913, një delegacion shqiptar i kryesuar nga Ismajl Qemajli dhe  Isë Boletini shkuan në Londër për të protestuar kundër  Fuqive të Mëdha që coptonin Shqipërinë.

Sa bukur i kanë kënduar rrapsod  pas rrapsodi,trimërisë së tyre,ku Isa Boletinin nuk kishte Ministri  që ia dilte të ia heq armët nga brezi.Kënga është kënduar:

Në Atë Lima, shkrepave të Shqipërisë, ku Isa Boletini i kundërshton kështu Lordit anglez:

Kemi ardhur ne këtu me halle

pse na i ndani tokat Shqiptare?

Se Shqipëria,është ai dhe

ku ka lindë trimi Skënderbe

le të e dijnë  çdokush në botë

Komb më të vjetër se ne,ska në Evropë..

Për një qëndresë të tillë,është kënduar edhe kënga:Ministrit në Londër shkuan e i thanë, ku Lordi duke ndier vetin krenar,se kinse ishte i pari në Evropë,i cili paska arritur të ia heq armët  Isës,merr  këtë përgjigjeje nga  Isa:

Sa për rregulla i zbatova

njëren arme e dorëzova,

por këtë tjetrën,prej brezi se  nxora

Mos besofsh po ta tregoj

te shtatë plumba i mbanë në gojë

Ismajl Qemajli vet mu ma dhuroj

Isa Begu si vetëtima

nxor koburen me dy brina

Lordi plak,u shtang në vend

ulu i thotë shqiptar,të bëjmë kuvend.

Rrapsodët tanë edhe pse nuk ishin të shkolluar atë kohë,me dashurinë e tyre shpirtërore u kanë kënduar,i kanë jetësuar dhe ngulitur në histori dhe zemër të popullit.

Të tillë ishin rrapsodët Riza  Bllaca,Salih Krasniqi,Sefë Mleqani,Dërvish Shaqa,që me shumë dashuri i jetësuan mes këngëve qindra  strateg të popullit tanë. Më vonë për fat të mirë,erdhi koha kur rinia jonë mori hapa në arsim, i mësuan  gjërat më drejt dhe më për së afërmi,u shkruan vet dhe komponuan këngë,i futën në poezi,këngë e histori.Këto këngë janë kënduar nga këngëtar të njohur si:

Demir Krasniqi,Rifat Berisha,Bajrush Doda,Ilir Shaqiri, Kastriot Tusha, Sali Mani, Shaqir Cërvadiku, Violetë Kukaj, Manjolla Nallbani, Arif Vladi, Shkurte Fejza, Shyhrete Behluli, Dava Gjergji etj.,,,,,,,

Për atë që jemi ne dëshmitarë,kohën kur nga gjiri i popullit lindi UÇK-ja, janë kënduar gurra të pashterrshme këngësh si për Adem Jasharin,Zahir Pajazitin,Fehmi e Xhevë LLadrofcin,Agim Ramadanin e shumë të tjerë,kurse më të rralla ishin këngët për të rënët e viteve të dyzeta.

Demir Krasniqi është njëri ndër këngëtarët më të paepur,i cili në krijimtarinë e tij ka më se katërmijë këngë të vetat dhe po aq të mbledhura nga hapësira shqiptare,ku pjesa më e madhe iu është kushtuar strategëve tanë.

Nuk ka dyshim se kënga e popullit ka luajtur dhe luan ende një rol të rëndësishëm në etapa të caktuara të historisë së kombeve, si në forcimin e vetëdijes patriotike ashtu edhe në mobilizimin e masave të gjëra për t’u bërë ballë rreziqeve dhe katastrofave, Demiri dha tërë të munduren nga vetja, duke i vënë dëshmorët në qendër të krijimeve të veta, si këngëtarë u kujdes që theksi kryesor të vihet mbi idenë patriotike si dhe mbi aspiratat shekullore të popullit shqiptar ndaj lirisë, pavarësisë dhe bashkimit kombëtar. 

Mesazhi i këngëve të këtij cikli edhe një herë prekte në ndërgjegjen e kombit të ndarë me dhunë:Demir Krasniqi,ka bërë dhe po bënë një punë të madhe,punë jo materialiste por kombëtare,për të ndritur historinë kombëtare mes shkrimeve dhe këngëve, duke hedhur dritë mbi figurat kombëtare, për bijët  e shqipeve të vendosur në kërkesat e tyre për liri e bashkim.Figura e strategut jetësohet vetëm kur të portretizohet drejt,ky jetësim mes këngës.,kërkon mund, kujdes, vullnet, mjete materiale, intelegjenë, të cilat Demiri i posedon,nuk ka kursyar as mund,as djersë,as para,kur  në pyetje ishte kombi. Në krijimtarinë e tij pesëdhjetë vjeçare,nuk ka kursye  asgjë nga vetja për të hedhur dritë reale,mbi figurat më të ndritshme të kombit,të cilat  u  shkrinë për diçka të lartë,të shenjët,të domosdoshme që koha na e shtronte dhe kërkonte prej nesh.

Ai këto figura i ka jetësuar në këngë,poezi,libra nga të cilat ka shkruar mbi njëzet,por që edhe dhjetëra të tilla nuk e kanë parë dritën e botimit,nga se Demiri nuk ka më mjete materiale për të derdhur mbi to,kurse për fat të keq të rrallë janë sponzorët që ofrojnë mjete për libra!Demir Krasniqi ka një reportuar të gjërë këngësh,kushtuar figurave tona kombëtare, Ramiz Cërnicës, Mulla Idriz Gjilanit, Idriz Seferit, Isa Boletinit, Afrim Zhitisë e Fahri Fazliut, Shyt Marecit e  Kadri Zekës, Agim Ramadanit, Fazli Grajçefcit, e shumë figurave të shquara kombëtare,ku figurën e tyre e ngritë çiltër,drejt,pa hiperbolizime, duke kënduar veprat e tyre,frymëzon brezat, i njofton ata me qëllimin e veprimtarëve tanë,të cilët  në futjen në luftë për çlirim, ishin përcaktuar për liri ja vdekje, se në log të mejdanit nuk kishin vend frazat e thata, por veprat konkrete.

Demir Krasniqi,me këngët e tijë për  veprimtarët kombëtarë, ndritë figurën e tyre,qëllimin e tyre të shejtë,të cilët rrugën e lirisë kombëtare nuk e kishin nisur rastësisht,se armët që i kishin ngritur mbi supe,nuk do ua ulnin tytën e tyre,deri sa rrugën e lirisë kombëtare të e qojnë në vend,duke paguar ate me çmimin e gjakut,por duke bërë publik edhe amanetin e tyre për të vazhduar rrugën e lirisë.Si të tilla të ndërtuara. këngët kombëtare të Demir Krasniqit,janë histori në vete,frymëzim brezash,të dashura për të i dëgjuar dhe nektar nëpër breza.Këtë muaj të shejtë të nëntorit,nga veprimtarë, krijues, këngëtar, poet, shkrimtar, historian, po organizohen tubime të nduarduarshme për  nderë të 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë,ku po kujtohen  e nderohen figura të ndritura të kombit,ndër të cilat edhe Ramiz Cërnica e  Shyt Mareci, figura këto që deri më tani janë përmendur fare pak,apo nuk kanë guxuar të përmenden fare.Pasi këto ditë do të nderohet edhe figura e tribunit Shyt Mareci,për të cilën publikisht po flitet për herë të parë,e ku mendohet se edhe nuk janë dhënë ndriçime të mjaftueshme për te,ne për lexuesit po sjellim një këngë për Shyt Marecin,ku   Demir  Krasniqi përshkruan ndritshëm figurën e tij.

Demir Krasniqi - Kenge Per Shyt Marevcin

- 

SHYT MARECI – 

(BISLIM ZEQIRI )

Shyt Mareci , ni trim si zana , 

Djalë për pushkë e kish lind nana . 

Me Ymerin e Azizit – 

Krah ju banë Mulla Idrizit . 

Prej Zhegoci e der' n' Zajçec , 

Prej Tërpeze e në Tugjec , 

N' Hajkobillë e n' Dabishec , 

Prej Mareci e n' Gjyrishec... 

Gjoksat plot me rrethatore , 

Strajcat plot me bomba dore , 

N' istikame e në llogore – 

Anë e mbanë n' Kosovë Lindore... 

Hije u kishin pushkët krahut – 

Si dy yje të sabahut, 

Në bunkerë bajshin konak , 

Pushkën kishin si jastak... 

N' gjitha fshatrat në Gollak - 

Për t' i mbrojt kufijtë me gjak ! 

Për t' i mbrojt tue luftue , 

Tokat tona me i çlirue ! 

Kanë dhanë besë, janë besatue – 

Kurrë të gjallë , mos me u dorëzue ! 

Me i dalë hasmit n' mejdan për ballë – 

Mos me i ra në dorë për t' gjallë ! 

Me u dalë zot, maleve kreshnike – 

Me i dalë zot, Shqipnisë etnike ! 

N' ato male , nëpër Gollak – 

Shumë kanë nxjerrë këta trima hak ! 

Kanë nxjerrë hak, veç për shqiptarë , 

Për do burra – trima t' parë !... 

Shyt Mareci, shumë luftonte , 

Por tradhtarët , nuk i donte ! 

Kush iu bante argat shkaut , 

Kush ia thente krahun vëllaut...! 

Be në Zotin, kishte ba : 

"Ai që bahet krah me shka, 

E nuk din as Zot që ka, 

Vend për s' gjalli s' do t' i la – 

S'e lëshoj t' gjallë, kurrë, pa e vra ! 

Do ta vras , si me e vra qenin – 

Ta pastroj prej tyne, vendin !"... 

Shumë familje nëpër Gollak – 

I dhanë bukë, i banë konak . 

Shyti, ishte trim i paqë, 

Njeri t' gjallë nuk merrte n' qafë ! 

Gjithmonë , shokëve ju ka kallxue – 

Kur kam dalë n' mal me luftue , 

Njiherë Zotit, ju kam betue- 

Kurrë i gjallë, mos me u dorëzue ! 

-Do t' luftoj, sa t' më bajnë shneti, 

Tej t' ë mjet i mramë fysheki, 

Nja dy bomba i ruej për veti, 

Kur t' ëm vjen dita e kiametit – 

Këto dy bomba ia zbrazi vetit ! 

Në Hajnoc, OZNA e Serbisë – 

Kish "stranicën" e milicisë ; 

Bashkëpunëtorë kanë rekrutue , 

Shumë me pare i kanë pague!... 

Shumëve , poste iu kanë premtue – 

Me këqyrë , Shyti , ku asht strehue , 

Me e nxanë t' gjallë , me e arrestue , 

Ose n' kurthë me e likuidue !... 

Bashkëpunëtorët , në gjah janë lëshue – 

Me e gjetë Shytin, ku asht strehue ! 

Edhe n' rreth , gjahtarët e shtinë , 

E njoftuen milicinë: 

"Banju gati, t' ia rrethojmë shpinë – 

N' shpi t' Rexhë Vrapcës, ish n' Meshinë!" 

Më 8 Shkurt, dyzet e shtatë , 

E rrethojnë Shytin e ngratë . 

E rrethojnë OZNA me milici , 

Bashkë me ta, shkuen shumë hafi... 

Prej Hajnocit, po shkojnë n' Meshinë – 

Rexhë Sinanit, ia rrethojnë shpinë: 

"Dil, bre Shyt, n' dash me u dorëzue , 

Se i gjallë, s' mundesh me pshtue !" 

T' madhe, Shyti, ju ka ngërmue: 

"O, tradhtarë, koki mashtrue, 

Këta gjahtarë, ju kanë tradhtue, 

Qysh me kohë, s' ju kanë kallxue - 

Shyti, i gjallë, s' ka me u dorëzue! 

N' fyshek t' fundit, për pa u kallë – 

Nuk dorëzohet , Shyti, i gjallë !" 

Luftë e rreptë kishte fillue , 

S' po mujnë , Shytin, me e zaptue ! 

Si vetimë e çau rrethimin – 

Dhe u nis me e gjetë shpëtimin !... 

N' luftë me OZNËN, dhamë për dhamë – 

E kish marrë nji plagë të randë , 

Trupi , Shytit, ju kish ligshtue , 

Nuk ka mujtë ma ndej me shkue ! 

Zhdirgjej Shyti, teposhtë nji shpatit – 

Ndër shtëpi t' Shaban Gubacit... 

Mu ndër Bri të Kurtoviqe – 

Në livadh asht ungjë "kambkryqe"... 

S' mund t' i bante plagës ballë , 

As s' dorëzohej , dot, i gjallë ! 

Nxori dy bomba prej nji xhepi – 

Që i ruente gjithmonë për veti !... 

Këto dy bomba i ka kurdisë – 

Ra me bark, mbi to, përmbys ; 

Bombat, shpejt i aktivizoi – 

Aty, vetin e likuidoi !... 

Turren OZNA, si kasapë – 

Për hakmarrje, t' kërkojnë jatakë ! 

Kush i bani , Shytit, konak – 

Ia kanë mësy për me marrë hak ?! 

Rexhë Sinanit, në Meshinë – 

Menjiherë ia rrethojnë shpinë ! 

E vranë Rexhën, n' derë t' oborrit – 

Veç pse i jepte bukë , dëshmorit ?!... 

"Te Ymer Aziz Tugjeci – 

Shumë ka nejtë, ai Shyt Mareci ! 

Te Ymeri, tash do t' shkojmë – 

Edhe atë, ta pushkatojmë ! 

E ka majtë Shytin, me bukë t' vet – 

Të dy bashkë , t' i çojmë "n' xhenet!"... 

Shkojnë, Ymerin, e kanë thirrë – 

N' derë t' oborrit e kanë lidhë ! 

Para syve t' robëve t' vet – 

E kanë lidhë me të dy djemtë !... 

Me Ramizin e Hajrullahin – 

Babë e djemë, teposhtë po i marrin ! 

Po i çojnë para, nëpër Dibok : 

"Asht mërzitë me t' pa nji shok!... 

Asht mërzitë , nji shok i yti – 

Qatje poshtë, asht tuj t' pritë Shyti ! 

Ish mërzitë, për ty, me t' pa – 

Na erdh keq , prej tij, me t' nda !... 

Në livadh, Shyti, po t' pret – 

Bashkë me ty, me shkue n' xhenet !"... 

Kaluen lumin, përpjetë po ngjiten – 

Muharrem Vrapcës, po i aviten ... 

N' Shtab të OZNËS, te Muharrem Vrapca – 

Pak ma parë, ku kish ndodhë vrasja !... 

Ku e vranë Rexhën, të mjerin – 

Aty, tash , po e çojnë Ymerin ! 

Komandanti, ai barbar – 

Po i kërkon dy "vullnetarë" ! 

Dy milicë, ju kanë lajmërue – 

Komandanti i ka urdhënue : 

"Merrne Ymerin, para me e çue , 

Drejt te Shyti, keni me e çue , 

Krye për krye me i bashkue 

Dhe n' atë vend me e pushkatue !" 

Qysh ju tha – qashtu vepruen 

Dhe Ymerin e pushkatuen ! 

Para djemve , ia morën shpirtin , 

Veç pse e mbajti n' konak, Shytin ! 

Nip e dajë, i vranë në borë – 

N' histori, mbetën dëshmorë ! 

Xhelatxhinjtë , po bisedojnë: 

"Komandantët, nuk na besojnë ! 

Do t' na kapin neve për fyti – 

Ku kanë mbetë Ymeri e Shyti?!"... 

Njeni u tha:"Nuk keni faj, 

Për këtë punë, ia bajmë kollaj , 

Po e ngarkojmë , Shytin, në saj, 

Drejt n' Hajnoc, kemi me e çue , 

Komandantat me na besue , 

Shkije e shkina, kanë me u gëzua ! 

Shkije e shkina, do t' flejnë rehat – 

S' e shohin n' andrra, Shytin, për çdo natë !"... 

***** 

OZNA – Serbisht: Odsek za narodnu odbranu = Seksioni për mbrojtje popullore. 

Hafi- turqisht = Spiun, tradhtarë . 

Demir KRASNIQI

I gjallë dhe nderuar për jetë e mot kujtimi për  Shyt(Vakofci)Mareci.