Goditja therëse dhe e gjallërishme me ngjyrosje të pashoqe, sa që ca skeptikë mes të cilëve edhe Friedrich von Schiller (1759-1805), indinjoheshin për shkak të mungesës së thellësisë e Voltaire përgjigjej gjithëmonë me urtësi se qëllimi i tij ishte thjeshtësimi i veprave të veta kështuqë çdokush i ka pranë dore dhe jo të përdorë një gjuhë të ditur në shërbim të një pakice. Luftoi në favor të shum shkaqeve që janë pjesë e përsëritur në plejadën e veprave të tij.

Më së pari feja ose më mirë të themi fanatizmi fetar. Formula e famshme se «duhet shtypur poshtërsinë» është pamflet kundër jotolerancës dhe errësisë fetare. Nga këtu «Letrat filozofike» (Lettres philosophiques (1734), «Zemërdëlirë» (Candide (1759), «Zadig» Zadig (1748), «Fanatizmi ose Profeti Muhammed» (Le Fanatisme ou Mahomet le prophète (1741), dhe Traktat mbi tolerancën me rastin e vdekjes së Jean Calas-it (Traité sur la tolérance à l'occasion de la mort de Jean Calas (1763) themi se janë një model ideal i formulës së përmendur më parë.

Mëtej, përhapja e diturisë qe poashtu «fushëbetejë» e tij: Veprat si «Fjalori filozofik» (Dictionnaire philosophique (1764), «Rreziku i tmerrshëm i leximit» (De l’horrible danger de la lecture (1765), e poashtu edhe kontributi i tij dhënë « Enciklopedisë » (Encyclopédie (1751-1772) e karakterizojnë qartë luftën e tij për arsimim.

Më në fund, beteja e tij kundër kartesianizmit, mbrojtja e newtonizmit dhe empirizmit të tij: për Voltaire-in, të kuptuarit (gjykuarit) vjente vetëm nga vënja në relacion të ndjenjave tona e jo nga dituria që e kemi të lindur e që Zoti ia paska dhënë njeriut që të mundeshka të zbuloj diturinë nëpërmjet të ushtruarit permanent të mendimit të këthyer nga brëndia (Descartes). Për Voltaire-in, Zoti ka rregulluar këtë botë duke na lënë gjykimin e lirë, por që megjithatë, ai kontrollon vullnetin tonë. Duke druajtur materializmit ateist të cilin e kualifikonte si të rrezikshëm, afirmonte vehten si besimtar i plotë.

Do të përfundoj këtë jetëshkrim që vetëm mund të përshkoj gjërësinë e veprës së tij me këtë formulim që rezymon mendimin volterian: «Në një Republikë të denjë për emrin që mban, liria e publikimit të mendimeve të veta është e drejtë natyrore e qytetarit».

Autor: Benjamin
Perktheu: Filolet

●Bergson
●Calvin
●Camus
●Diderot
●Fourier
●Gaboury
●Montesquieu
●Pascal
●Rousseau
●Voltaire

Filozofi
 dhe
letërsi

histori
tradita
vështrime
debat

citate
intervista
letra të hapura
botime të reja