Martin Heidegger (1889-1976), lindi nė
Messkirch,nė njė
familje tė borgjezisė sė ulėt e nė gjendje tė mirė ekonomike, gjė
qė i mundėsoi shkollim solid nė universitetin e Freiburg-ut ku kreu
teologjine dhe filozofinė, ndoqi mėsime tė matematikės, tė shkencave
natyrore si dhe histori. Emėrohet profesor dhe mė 1927 shkruan veprėn
kryesore «Qenia dhe koha» (Sein und Zeit). Gjatė vitit 1933,
kyqet nė krahun e social-nacionalistėve mirėpo pas disa muajėsh
tėrhiqet dhe pėr shkak tė kėsaj, i ndalohen tekstet dhe mėsimdhėnia.
Nga kjo kohė, ai do tė kėthehet mė nė univerzitet
vetėm pas luftės, mė saktėsisht, nė vitin 1950/51. Heidegger ėshtė
themeluesi i egzistencializmit e filozofia e tij, i ka themelet e
veta nė ēėshtjen e qenies e kėtu nėn «qenie» nuk bėhet
fjalė pėr njeriun si qė mendohej gjer vonė por pėr tė qenunit - jam -
egzistencė, qė edhe ėshtė epiqendra e persiatjeve dhe platformės
filozofike tė tij.
Hapat e para nė qarkun e njohurive mė tė
thella qė do ti japin kahje themelve tė tij filozof i kapi me leximin e
veprės sė parė tė mendimtarisė duke lexuar Aristotelin. Duke u
larguar ngadalė nga funkcioni fetar qė i pėrgatitej, kryen gjimnazin
dhe si qė u permend mė parė, fakultetin nė Friburg dhe fillon tė
lexoj Husserl-in, Nietsche-n, Dilthey-n, Höderlin-in, Dostojevski-n , Hegel-in... Mė 1915 kyen tezėn e vet «Trakata mbi kategoritė dhe
sinjifikimet tek Duns Scot-i» dhe bėhet asistent i Husserrl-it
kurse mė 1923 bėhet profesor univerziteti nė Marburg. Kėtu edhe
publikon veprėn e tij tė parė madhore Sein und Zeit qė bėri bujė me
mėnyrėn e thurrjes dhe parashtrimit tė problemeve mbi tė cilat flet
dhe par largohet dukshėm nga stili i kohės e kjo ka njė ndikim tė madh
nė opinion. Viti 1929 njihet si pėrfundim i njė kariere tė zakonshme
intelektuale nė Gjermani. Ky vit krize shoqėrore nė tėrė Europėn
bėri qė shum mendimtarė tė kėrkojnė zgjidhje radikale pėr dalje nga
nyja e dekandencės ekonomike dhe shoqėrore.
Heideggeri dhe nacizmi
Nė kėto rrethana, Heidegger, pas hypjes nė
pushtet tė Hitlerit mė 1933 zgjidhet rektor i univerzitetit te Freiburg-ut
dhe anėtarėsohet nė partinė qė pushtet. Shum intelektual tė kohės
janė kundėr tij e kjo duket se ndikoi tek ai sepse edhe vet pa se kjo
nuk ishte ajo qė ai preferonte dhe shpejtė dha dorėheqje nga detyra e
rektorit (shkurt, 1934). Kėshtu u «rikėthye» nga Nietzsche-s, mbi
teknikėn, mbi veprat e artit dhe kohė pas kohe kritikonte pushtetin
aktual.
Akoma dhe sot debati mbi aderimin e tij partisė
naciste nuk ėshtė mbyllur. Dihet se ndenji anėtarė gjer nė mbarim tė
luftės dhe se kur nuk u distancua publikisht nga politika dhe tė bėrat
e Hitlerit. Por kjo nuk do tė thor asesi se ai ndoqi njė politikė tė
tillė pasiqė disa herė deklaroi se ka mundur tė dal nga kjo parti e
cila nuk isht ajo qė priste ai. Duket se ndalesa nga ana e
« Alencės » mė 1945 qė tė ligjėroj e hidhėroi
Heideggerin qė tė vazhdoj heshtjen e tij ndaj tė kaluarės politike.
Mė 1951, i hiqet ndalesa dhe Heidegger fillon mėsimdhėnien gjer mė
1958, vit kur pensionohet.
Vdiq nė moshėn 87 vjeēare (1976) nė fshatin
e lindjes.
|
|
●Feuerbach ●Hegeli ●Heidegger ●Kanti ●Leibniz ●Nietzsche ●Schopenhauer
Filozofi
dhe
letėrsi
|